Tarihin en büyük ve en değerli devletlerinden biri hiç şüphesiz Roma İmparatorluğu’dur. Elbette onu bu kadar değerli kılan öncelikle siyasi yapısı ama bunun yanında başta mimarlık olmak üzere sanat alanındaki izleri o kadar eşsiz ki bugün bile kendine hayran bırakıyor. Roma mimarisi dediğimiz mimari anlayış,Yüzyıllar boyunca imparatorluğun hakim olduğu topraklarda değerli eserler bırakılmıştır.
Roma mimarisi önceki uygarlıkların izlerini taşısa da onlara hiç benzemiyordu. Dönemin kurallarını en doğru şekilde değerlendiren Romalı mimarlar, tarihin izlerini taşımayı başaran ama aynı zamanda eşi benzeri olmayan tekniklere sahip yapılar inşa etmeyi başarmışlardır. Gelin Roma mimarisine daha yakından bakalımve onu bugün bile benzersiz kılan bazı temel özelliklerini görelim.
Roma mimarisinin tarihsel süreçteki yerini anlamakta fayda var:
Antik Roma mimarisi olarak da bilinir MÖ 1. yüzyıl Roma mimarisinin başlangıcı olarak kabul edilir. Ondan sonra işler biraz karışıyor. MS 3. yüzyılda Hristiyanlık Roma İmparatorluğu’nun resmi dini olarak kabul edilince, Roma mimarisi Hristiyan mimarisi olarak da anılmaya başlandı.
Aslında Roma mimarisi dediğimiz üslup MS 5. yüzyılda sona eriyor. Roma İmparatorluğu’nun Batı ve Doğu olarak ikiye bölünmesi ve Batı Roma İmparatorluğu’nun çöküşünden sonra hayatta kalan Doğu Roma İmparatorluğu Yani Roma mimarisi Bizans İmparatorluğu döneminde de devam etmiştir. Ancak MS 15. yüzyıla kadar süren bu dönemdeki mimari üslup Bizans mimarisi olarak adlandırılır.
Roma mimarisi benzersiz yenilikler ve ayırt edici teknikler geliştirdi:
Roma mimarisinin ayırt edici özelliği betondur. Ancak beton kullanılmadan önce Romalılar, İtalya ve çevresinde bol miktarda bulunuyordu. tüf adı verilen volkanik bir taş kullandılar. Tüfün yanı sıra yapılara sağlamlık katan traverten taşı da MÖ 2. yüzyılın sonlarına kadar kullanılmıştır. Traverten genellikle mermere alternatif olarak kullanılmıştır.
Bir nevi lüks ve gereksiz abartı olarak görülen mermer, İmparator Augustus ile moda oldu.Hatta o kadar ki Augustus; ‘Roma’yı tuğladan bir şehir olarak buldum, onu mermerden bir şehir olarak bırakıyorum.’Kendi zamanında mermer kullanımını övmüştür.
Roma betonu dediğimiz formül M.Ö. 2. yüzyılın başında bulundu, ancak Roma mimarisi döneminde volkanik kumların eklenmesi en güçlü yaptı. Bu betonun katı olduğu kadar akışkan olması nedeniyle mimari yapıda çok daha yaratıcı formlar açılmıştır.
Roma mimarisi denilince akla ilk gelen özellik olan kemerler, bu betonarme yapı sayesinde yapılmıştır. Kemerin yapımı sırasında taşlar kama şeklinde dizilmiştir. ortada ise yük merkezini sağlayan bir ana taş bulunmaktadır. Gördük ki bir kemer yapıyoruz, neden geliştirmiyoruz, Romalı mimarlar kubbeler inşa ettiler ve dünya mimarlık tarihini bir daha asla eskisi gibi olmayacak şekilde değiştirdiler.
Roma mimarisinde ortaya çıkan yapı türleri hem hoş hem de kullanışlıydı:
Roma mimarisi ve Yunan mimarisi genellikle karıştırılır. Örnek özelliklere sahip olduğu için yanlış değildir. Ama aradaki temel bir farktan bahsetmek gerekirse kullanılabilirlik diyebiliriz.Pers, Mısır ve Yunan mimarilerinde yapılmış binalar dışarıdan inanılmaz havalı görünüyor ama içeri girip içeride bir şeyler yapalım dediğiniz zaman çok kullanışlı binalara rastlamayacaksınız.
Roma mimarisi bunu değiştirdi ve forumlar kurdu. Forumlar, açık alanları olan büyük binalardı. Bunlar şehirlerin kalbiydi. Bu forumlar tapınakları, mahkemeleri, pazar yerlerini ve toplantı alanlarını içeriyordu. Elbette bu kullanışlı yapılarda estetiği sağlayan pek çok revak, sütun, kemer ve çeşme bulunuyordu.
Tabii dönemin şartlarını göz önünde bulundurursak Roma mimarisi Zenginler için en iyi sonucu verdiği söylenmelidir. Bu dönemde zenginler için domus adı verilen kentsel konutlar ve villa adı verilen çiftlik evleri inşa edilmiştir. Tabii zenginler öldükten sonra da anılmak istedikleri için Baker Eurysaces’in mezarı gibi yapılar da yapılmış. Yeterliydi çünkü bu yapıların her biri bize Roma mimarisi hakkında farklı fikirler veriyor.
Su kemerleri tüm dünyaya ilham verdi:
Roma mimarisi zarif ama kullanışlı yapılar ortaya koyduğu için bu dönemde inşa edilen su kemerleri de büyük değer taşımaktadır. Bildiğimiz kemerler üzerine inşa edilen su yolları sayesinde Şehirlerin temiz su ihtiyacı en hijyenik şekilde karşılandı. Tarihe Roma hamamı olarak geçen toplu hamam yapıları da bu tür su kemerlerinin yaygınlaşmasıyla ortaya çıkmıştır.
Elbette Roma mimarisi, tıpkı büyükşehir belediyesi gibi her zaman kullanışlı yapılar yapmıyordu. Aynı zamanda eğlence merkezleri inşa ediliyordu.En destansı Yunan trajedileri için tiyatrolar, gladyatör ve hayvan dövüşleri için kolezyumlar, araba yarışları için pistler ve sirkler inşa edildi.
Tüm yollar Roma’ya çıkar:
Roma mimarisinin gelişmesinin en büyük nedeni, imparatorluğun topraklarının genişliği.Bu kadar geniş toprakların hepsinin tek bir idareye ait olması, habercinin bir mesaj iletmek için nehirleri, gölleri, dağları ve ovaları aşması gerektiği anlamına geliyordu.
Bu nedenlerle yolların ve köprülerin inşası Roma mimarisinin temelini oluşturur. Romalı mimarlar tarafından yapılan köprüler sayesinde Çok sayıda nehir ve su kanalı geçildi. İspanya’da Alcantara köprüsünden başlayıp Ürdün’de Pera’ya kadar uzanan ince işlenmiş taş kaplı yollar. Her yol Roma’ya çıkar çünkü yolları Romalılar yapmıştır.
Peki ya Romalı mimarlar?
Harabelerdeki birkaç anlamsız isim dışında, o güzel mimarlar atlarına binip gitmiş olmalılar. Roma mimarları hakkında pek bir şey bilmiyoruz. Bazılarının azat edilmiş köleler olduğu, bazılarının ise ikincil bireyler olduğu düşünülüyor. Projenin her adımından Romalı mimarlar sorumluydu; tasarlar, mühendislik yapar, binanın müteahhitliğini üstlenir, projeyi kontrol eder ve kendilerine verilen bütçe sınırları içinde kalmaya çalışırlardı. Başarısız olanların kafalarının kesilip kesilmeyeceğini bilmiyoruz.
Hala ayakta duran Roma mimari eserleri:
- Palmira / Suriye
- Herculaneum / İtalya
- Kolezyum / İtalya
- Baalbek / Lübnan
- Ostia Antica / İtalya
- La Maison Carrée / Fransa
- Umm Qays / Ürdün
- Nîmes Arena / Fransa
- Pompei / İtalya
- Roma Forumu / İtalya
Dünya tarihinin yapı taşlarını tek tek sıralamak Roma mimarisi hakkında bilmeniz gereken detaylar ve öne çıkan özelliklerinden bahsettik. Aslında anlattığımız özelliklere baktığımızda Roma mimarisinin yüzyıllar sonra bugünü bile etkilediğini söylemek mümkün.
